بازارهای مالی نقش حیاتی در پویایی اقتصاد هر کشور و همچنین چرخه اقتصاد جهانی ایفا می‌کنند. محور اصلی فعالیت در یک بازار مالی، داد و ستد است که منجر به گردش پول و سرمایه می‌شود. این بازارها جزء لاینفک زیرساخت اقتصادی در سراسر جهان محسوب می‌شوند.
تقریباً تمامی کشورها حداقل یک بازار مالی رسمی دارند که در آن امکان معامله دارایی‌های مختلف از جمله سهام شرکت‌ها فراهم است. با این حال، بازارهای مالی اشکال گوناگونی دارند که شناخت آن‌ها برای هر فعال اقتصادی یا سرمایه‌گذار ضروری است.
بازار نوظهور ارزهای دیجیتال نیز یکی از انواع این بازارهاست که با سرعت چشمگیری در حال توسعه بوده و بر پایه فناوری‌های غیرمتمرکز مانند بلاک چین بنا شده است. در ادامه این مقاله به بررسی عمیق‌تر انواع بازارهای مالی پرداخته و با ویژگی‌ها و کاربردهای هر یک بیشتر آشنا خواهیم شد.
بازار مالی به چه معناست؟
بازار مالی، خواه یک مکان فیزیکی باشد یا یک بستر آنلاین، محلی است که در آن خریداران و فروشندگان برای معامله طیف گسترده‌ای از دارایی‌های ارزشمند گرد هم می‌آیند. این فضا امکان انتقال سرمایه از سوی سرمایه‌گذاران به سمت کسب‌وکارها و طرح‌های اقتصادی را فراهم می‌آورد. نخستین گام برای ورود به دنیای معامله‌گری و سرمایه‌گذاری، درک صحیح مفهوم «بازار مالی» (Financial Market) است. ماهیت دارایی مورد معامله و نحوه انجام معاملات، نوع خاصی از بازار مالی را تعریف می‌کند.
به عنوان مثال، در «بازار سهام» (Stock Market)، اوراق بهادار شرکت‌های پذیرفته شده به صورت عمومی مبادله می‌شود، در حالی که در «بازار تبادل ارزهای خارجی» (Foreign exchange market)، ارزهای رایج کشورها موضوع اصلی خرید و فروش هستند. در بخش‌های بعدی به تفصیل هر یک از این انواع را شرح خواهیم داد. بازارهای مالی نقشی محوری در تسهیل فعالیت‌های اقتصادی در نظام‌های «اقتصاد سرمایه‌داری» (Capitalist Economy) ایفا می‌کنند و منابع مالی و نقدینگی مورد نیاز برای توسعه‌ی کسب‌وکارها و ایده‌های نوآورانه را فراهم می‌سازند.
شرکت‌کنندگان در این بازارها، که عمدتاً شامل خریداران و فروشندگان هستند، به راحتی می‌توانند سرمایه خود را به گردش درآورده و در دارایی‌های متنوع سرمایه‌گذاری کنند. به بیان ساده، بازارهای مالی کانالی هستند که از طریق آن، وجوه از دارندگان سرمایه به سمت بنگاه‌های اقتصادی سرازیر می‌شود. نتیجه این فرآیند، پس از مدتی، رشد و توسعه کسب‌وکارها و در پی آن، افزایش ارزش دارایی‌های سرمایه‌گذاران خواهد بود. فعالیت مؤثر در بازارهای مالی به شدت به شفافیت اطلاعات وابسته است. منظور از این اطلاعات، گزارش‌های مالی شرکت‌ها، آمار وام‌ها و بدهی‌ها، سودآوری، قیمت‌های لحظه‌ای دارایی‌ها و سایر داده‌های مرتبط است که از طریق پلتفرم‌های مختلف منتشر می‌شود و تحلیل‌گران و معامله‌گران بر پایه آن‌ها تصمیمات سرمایه‌گذاری خود را اتخاذ می‌کنند.
دسته‌بندی انواع بازارهای مالی
همان‌طور که اشاره شد، بازارهای مالی تنوع زیادی دارند؛ برخی در مقیاس کشوری و محدود هستند، در حالی که برخی دیگر در سطح بین‌المللی فعالیت کرده و گردش مالی آن‌ها به تریلیون‌ها دلار می‌رسد. در ادامه با مهم‌ترین انواع بازارهای مالی آشنا می‌شویم.
بازار سهام (Stock Market)
بازار سهام یا بورس اوراق بهادار، یکی از سنتی‌ترین و پرکاربردترین انواع بازارهای مالی در جهان است. در این بازار، سهام شرکت‌هایی که به صورت عمومی عرضه شده‌اند، توسط سرمایه‌گذاران گوناگون خرید و فروش می‌شود. هدف اصلی شرکت‌ها از عرضه سهام خود به صورت عمومی (که معمولاً با فرآیندی به نام «عرضه اولیه سهام» یا IPO آغاز می‌شود)، جذب سرمایه و افزایش نقدینگی برای تأمین مالی توسعه و رشد فعالیت‌هایشان است. سرمایه‌گذارانی که به پتانسیل یک شرکت اعتقاد دارند، در این عرضه اولیه شرکت کرده و سهام آن را خریداری می‌کنند.
با پیشرفت و سودآوری شرکت در طول زمان، ارزش سهام آن نیز معمولاً افزایش می‌یابد و از این طریق، سرمایه‌گذاران به سود می‌رسند. اگرچه خرید سهام ممکن است ساده به نظر برسد، اما انتخاب سهام مناسب از میان صدها شرکت و تعیین زمان بهینه برای خرید یا فروش، کاری تخصصی است. به همین دلیل، موفقیت در بازار سهام نیازمند آموزش، کسب مهارت و تجربه است؛ در غیر این صورت، احتمال متحمل شدن ضررهای مالی قابل توجه وجود دارد. معاملات سهام عمدتاً از طریق پلتفرم‌های اختصاصی انجام می‌شود. معامله‌گران می‌توانند هم به صورت سنتی و هم به صورت آنلاین از طریق واسطه‌هایی به نام «کارگزار» (Broker) در بازار سهام فعالیت کنند.
کارگزاران زیرساخت لازم را فراهم می‌کنند تا سرمایه‌گذاران به اطلاعاتی نظیر لیست شرکت‌ها، قیمت‌های لحظه‌ای سهام، امکان شرکت در عرضه اولیه و غیره دسترسی داشته باشند و بتوانند معاملات خود را به سادگی انجام دهند. کارگزاران معمولاً در ازای هر معامله، درصدی از حجم آن را به عنوان کارمزد دریافت می‌کنند. بازارهایی مانند بورس اوراق بهادار نیویورک (NYSE)، نزدک (Nasdaq) و بورس شیکاگو (CHX) نمونه‌هایی از بزرگترین بازارهای سهام در دنیا هستند. در کشورمان نیز، بازار بورس اوراق بهادار تهران به عنوان بزرگترین بازار سهام با پیشینه‌ای قابل توجه فعالیت می‌کند.
بازار ارزهای خارجی (Forex)
«بازار ارزهای خارجی» یا فارکس (Foreign Exchange) که با نام اختصاری Forex نیز شناخته می‌شود، بازاری است که در آن ارزهای رایج کشورهای مختلف نظیر دلار آمریکا، یورو، پوند انگلیس، ین ژاپن و سایر ارزها در مقابل یکدیگر مبادله می‌شوند. این بازار به عنوان بزرگترین بازار مالی در سطح جهان شناخته می‌شود و از نظر حجم معاملات روزانه، بی‌رقیب است.
حجم مبادلات در بازار فارکس به طور روزانه از ۵ تریلیون دلار فراتر می‌رود که این رقم به تنهایی از مجموع حجم معاملات بازارهای سهام و کالا بیشتر است. بازار فارکس بر خلاف بازارهای متمرکز مانند بورس، یک بازار غیرمتمرکز محسوب می‌شود و از شبکه‌ای گسترده از سیستم‌های کامپیوتری و کارگزاران در سراسر جهان تشکیل شده است. از جمله فعالان اصلی و بزرگ در بازار ارزهای خارجی می‌توان به بانک‌های بزرگ بین‌المللی، شرکت‌های چندملیتی، بانک‌های مرکزی کشورها، شرکت‌های مدیریت دارایی و صندوق‌های پوشش ریسک اشاره کرد.
علاوه بر این نهادها، کارگزاران (بروکرها) و سرمایه‌گذاران خرد نیز می‌توانند از طریق پلتفرم‌های معاملاتی در این بازار فعالیت کرده و به مبادله جفت‌ارزها بپردازند. به دلیل حجم بالای سرمایه و گردش مالی در بازارهای مالی بین‌المللی، هر کشور قوانین و مقررات مشخص و غالباً سخت‌گیرانه‌ای را برای فعالیت در این بازارها وضع کرده است. نهادها و پلتفرم‌هایی که در این بازارها فعال هستند، موظف به ارائه گزارش‌های مالی و عملیاتی منظم و رعایت استانداردهای قانونی تعریف‌شده هستند. در صورت بروز هرگونه تخلف از سوی شرکت‌ها، سرمایه‌گذاران، کارگزاران، بانک‌ها یا موسسات مالی، جریمه‌ها و محدودیت‌های سنگینی توسط نهادهای نظارتی اعمال می‌شود.