بازار بورس، دنیایی از فرصت‌ها و چالش‌هاست که تاریخچه‌ای پر فراز و نشیب دارد. برای درک بهتر بورس ایران، سفری به گذشته و بررسی ریشه‌های شکل‌گیری آن در جهان ضروری است. در اوایل قرن هفدهم میلادی، هلند با میزبانی از اولین بورس جهانی، گامی مهم در این عرصه برداشت. شرکت هند شرقی هلند با عرضه سهام خود، راه را برای کاهش ریسک سفرهای دریایی و جذب سرمایه هموار کرد. این اقدام موفقیت‌آمیز، الهام‌بخش کشورهای دیگر شد و به راه‌اندازی بورس‌های داخلی انجامید.
اگرچه ایران مدتی از این روند عقب ماند، اما سرانجام با تأخیری قابل توجه، بورس اوراق بهادار خود را تأسیس کرد. این مقاله به بررسی تاریخچه و چگونگی شکل‌گیری بورس در ایران و جهان می‌پردازد. اگر به دانستن پیشینه، بازیگران اصلی و مسیر تکامل بورس ایران علاقه‌مندید، خواندن این مقاله را از دست ندهید.
آغاز به کار بورس در ایران: از ایده تا واقعیت
ایده راه‌اندازی بورس در ایران به سال 1315 بازمی‌گردد، اما فعالیت جدی آن در تهران از سال 1346 آغاز شد. جالب است بدانید که یک متخصص بلژیکی به نام وان لوتر فلد، نقش مهمی در شکل‌گیری این بازار داشت. او با درخواست دولت ایران، مطالعاتی را در زمینه بورس اوراق بهادار انجام داد. پس از بررسی‌ها و جمع‌بندی نتایج، قرار بر این شد که مراحل بعدی، شامل تدوین اساسنامه و طرح در قانون، دنبال شود. با وجود مطالعات انجام شده توسط بانک ملی، به دلیل عدم وجود زیرساخت‌های لازم و همزمانی با جنگ جهانی دوم، این مطالعات به نتیجه نرسید و راه‌اندازی بورس متوقف شد.
تولد بورس ایران 25 سال به تأخیر افتاد تا اینکه در دهه 1340، با بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشور و گسترش روابط با کشورهای غربی، مذاکراتی برای تأسیس و مدیریت بورس آغاز شد. این مذاکرات در سال 1345 به نتیجه رسید و لایحه قانون اوراق بهادار در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. با ابلاغ این قانون به بانک مرکزی، قرار بود فاز اجرایی آغاز شود، اما به دلیل عدم آمادگی بخش‌های صنعتی و بازرگانی، این امر با وقفه مواجه شد. سرانجام در بهمن ماه 1346، بورس ایران رسماً فعالیت خود را آغاز کرد. فعالیت بورس ایران در این سالها به 4 دوره اصلی تقسیم می‌شود که در ادامه به آنها می‌پردازیم.
دوره اول: شکوفایی بورس ایران (1346 تا 1357)
اولین دوره فعالیت بورس ایران، از سال 1346 تا پیش از انقلاب اسلامی در سال 1357 را در بر می‌گیرد. در این دوره، بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران، که بزرگترین مجتمع تولیدی و اقتصادی کشور بود، سهام خود را عرضه کرد و به این ترتیب، فعالیت بورس در ایران کلید خورد. پس از آن، سهام شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی و سایر اوراق بهادار نیز وارد بازار شدند و به رونق آن کمک کردند. برای تشویق سهامداران، به ویژه شرکت‌ها و مؤسسات، معافیت‌های مالیاتی در نظر گرفته شد. در این دوره، 105 سهم از شرکت‌ها در بورس معامله می‌شد.
دوره دوم: آزمون و خطاهای بورس در بحران (1358 تا 1367)
انقلاب اسلامی در سال 1357، تغییرات و تحولات بسیاری را در کشور به همراه داشت و به تعطیلی بسیاری از واحدهای تولیدی و بازرگانی منجر شد. در نتیجه، بورس اوراق بهادار تهران با کاهش معاملات و بی‌اعتمادی به وضعیت مالی شرکت‌ها مواجه شد. این دوره، هم انقلاب و هم جنگ را تجربه کرد. با شروع جنگ ایران و عراق، فعالیت بورس تا سال 1361 تقریباً متوقف شد. با وجود تقاضا برای خرید سهام در سال‌های بعد، به دلیل قیمت‌های پایین پیشنهادی، فروشندگان تمایلی به فروش نداشتند. در سال 1363، دولت تصمیم به واگذاری تعدادی از کارخانه‌های دولتی به کارگران و بخش خصوصی گرفت و معاملات سهام از رکود خارج شد. تا سال 1367، حجم معاملات در بورس ایران همچنان کاهشی بود. با پذیرش قطعنامه 598 توسط ایران در تابستان 1367 و همچنین تصویب قوانین جدید مالیاتی و برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، بازار بورس با شوک مواجه شد و به سمت سودآوری و رونق حرکت کرد.
دوره سوم: بلوغ و توسعه بورس (1368 تا 1383)
با پشت سر گذاشتن دوره دوم، دوره سوم با جهشی مثبت آغاز شد. در سال 1368، فصل جدیدی در فعالیت بورس ایران گشوده شد و بستر لازم برای تحولات آینده فراهم آمد. در این دوره که تا سال 1383 ادامه داشت، سرمایه‌گذاران مختلف وارد بازار شدند و رقابت سالمی شکل گرفت. نظارت مناسب بر بازار، نتایج مطلوبی را به همراه داشت و بازار رو به رشد بود.
دوره چهارم: تحولات و نوآوری در بورس ایران (1384 تاکنون)
در سال 1384، بورس ایران شاهد تغییرات دیگری بود که ناشی از سیاست‌ها و تلاش‌های دولت و سازمان بورس بود. این اقدامات باعث کاهش سرعت روند نزولی بورس شد. شاخص کل به مرز 10 هزار واحد رسید و در سال 1385 این رقم را ثبت کرد، اما در پایان سال دوباره کاهش یافت. در سال 1383، 422 شرکت در بورس پذیرفته شدند، در حالی که این تعداد در سال 1385 به 435 شرکت رسید. سال 1384 به عنوان نقطه عطفی در دوره چهارم بورس ایران تلقی می‌شود؛ زیرا رویدادهای مهمی مانند تشکیل سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، تصویب قانون بازار اوراق بهادار و تشکیل شورای عالی بورس و اوراق بهادار در آن رخ داد. راه‌اندازی معاملات آنلاین در سال 1389، علاقه مردم به سرمایه‌گذاری را افزایش داد و منجر به افزایش حجم معاملات شد.
آشنایی با بورس‌های فعال در ایران
امروزه، پس از گذشت بیش از نیم قرن از تأسیس بورس ایران، 4 بورس بزرگ کشور تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند: بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی. در ادامه به بررسی عملکرد و اهداف هر یک از این بورس‌ها می‌پردازیم.
بورس اوراق بهادار تهران
بورس اوراق بهادار تهران، محلی برای خرید و فروش سهام شرکت‌ها و سایر اوراق بهادار است.
فرابورس ایران
فرابورس، به عنوان یکی دیگر از بازارهای بورس ایران، محلی برای معاملات شرکت‌هایی است که به دلایلی در بازار بورس اصلی پذیرفته نشده‌اند. این شرکت‌ها می‌توانند سهام خود را در فرابورس معامله کنند.
بورس کالای ایران
در بورس کالای ایران، کالاهایی مانند محصولات پتروشیمی، محصولات کشاورزی، فلزات و غیره بین سهامداران و خریداران معامله می‌شوند. همچنین، ثبت‌نام خودرو نیز در این بازار انجام می‌شود.
بورس انرژی
بورس انرژی، در مقایسه با سایر بورس‌های ایران، سابقه فعالیت کمتری دارد و در آن، حامل‌های انرژی معامله می‌شوند.
نگاهی به تاریخچه بورس در جهان
آغاز به کار بورس در جهان: سرآغاز یک انقلاب مالی
آمستردام، زادگاه بورس و اولین معاملات جهانی بود. شرکت هند شرقی، با هدف افزایش سرمایه، بخشی از سهام خود را فروخت و سود حاصل را بین سهامداران تقسیم کرد. این تصمیم، منجر به تأسیس بورس اوراق بهادار آمستردام در سال 1611 میلادی شد. تا سالها، بورس آمستردام تنها بورس فعال در جهان بود و معاملات بورس جهانی را هدایت می‌کرد.
اولین شکست بازار بورس جهانی: درس‌های تلخ تاریخ
موفقیت شرکت هند شرقی، تأسیس بورس در کشورهای دیگر را نیز به دنبال داشت. با الگوبرداری از بورس آمستردام، شرکت‌های مشابهی تأسیس و سرمایه‌گذاران جذب شدند. اما معاملات اولیه بورس، با ریسک‌هایی همراه بود و برخی از سرمایه‌گذاران به دلیل عدم تحقیق، متضرر شدند. در سال 1720، به دلیل ضررهای مالی، بسیاری از سرمایه‌گذاران سهام خود را فروختند و بازار بورس با شکست مواجه شد.
مروری بر بازارهای معتبر بورس جهانی
پس از آن، بازارهای بورس متعددی تأسیس شدند که برخی موفق‌تر عمل کردند. در ادامه، به تاریخچه برخی از مهم‌ترین بازارهای بورس جهانی اشاره می‌کنیم:
- بورس نیویورک: این بورس که یکی از معتبرترین بازارهای بورس جهانی است، در سال 1792 فعالیت خود را آغاز کرد. بازرگانان آمریکایی در خیابان وال استریت، توافقنامه‌ای را امضا کردند که زمینه خرید و فروش سهام را به صورت روزانه فراهم کرد.
- بورس نزدک: بورس نزدک، دومین بورس بزرگ جهان است که در میدان تایمز نیویورک قرار دارد و در سال 1971 راه‌اندازی شد.
- بورس توکیو: ژاپن نیز جایگاه ویژه‌ای در بازارهای بورس جهانی دارد که مدیون بورس توکیو (TSE) است که در سال 1878 تأسیس شد. فعالیت بورس توکیو در زمان جنگ جهانی دوم متوقف شد و پس از چند سال، در سال 1949 دوباره آغاز به کار کرد.
- بورس شانگهای: بورس شانگهای در سال 1990 تأسیس شد و با وجود سابقه فعالیت کمتر، توانسته است در بین معتبرترین بازارهای بورس قرار گیرد.
در قرن هفدهم میلادی، اولین بورس جهانی در هلند تأسیس شد و با موفقیت خود، سایر کشورها را به سمت خود جذب کرد. بورس ایران نیز در سال 1346 راه‌اندازی شد و اولین سهام عرضه شده در آن، سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی بود. اگرچه تلاش‌هایی برای راه‌اندازی بورس در سال 1315 انجام شد، اما به دلیل انقلاب سال 1357 و جنگ جهانی دوم، به نتیجه نرسید. بورس ایران از سال 1346 تا کنون، 4 دوره متفاوت را تجربه کرده است که در این مقاله به آنها اشاره شد. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد سرمایه‌گذاری و ورود به بازار بورس، می‌توانید از مشاوره کارشناسان مالی بهره‌مند شوید.
سخن پایانی
حضور در بورس ایران می‌تواند فرصت‌های سودآوری بسیاری را فراهم کند و سرمایه‌گذاری در این بازار، می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای حفظ ارزش دارایی‌ها باشد. در کنار آن، سرمایه‌گذاری و کسب درآمد دلاری نیز می‌تواند راهی برای مقابله با تورم باشد. برای این منظور، می‌توانید از صرافی‌های معتبر استفاده کنید.
برای کسب اطلاعات بیشتر، از منابع معتبر و مشاوره با متخصصان استفاده کنید.